مهد فوتبال جهان تاوان مقاومت در برابر اصلاحات ساختاری را می‌دهد.
محمد شهرابی
به نظر می‌رسد شرایط این روزهای فوتبال باشگاهی در برزیل، شباهت زیادی به فوتبال ایران دارد. مدیریت ضعیف و فساد مالی و اداری، بعضی از بزرگترین باشگاه‌های فوتبال برزیل را در آستانه ویرانی و انحلال قرار داده است. بسیاری از برزیلی‌ها معتقدند در شرایطی که سیاست این کشور وضعیت خوبی ندارد، فوتبال برای آنها یک راه نجات است ولی به نظر می‌رسد که فوتبال هم در این سرزمین به ویژه در ریودوژانیرو با تهدید مواجه شده است.
به دلیل سال‌ها مدیریت ضعیف و فساد مالی و اداری، وضعیت باشگاهها روز به روز بدتر می‌شود. آن طور که روزنامه فایینشال تایمز از سزار گرافیتی، کارشناس اقتصاد ورزش در بانک «ایتائو یونیبانکو» نقل کرده، بعضی از باشگاهها در سال ۲۰۲۰ حتی نمی‌توانند از پس اداره خودشان بربیایند.
وقتی به آمار نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که او زیاد هم بیراه نمی‌گوید. به نوشته فایننشال تایمز، در یک دهه اخیر بدهی انباشته بیست باشگاه لیگ اصلی برزیل با رشد ۱۷۶ درصدی مواجه بوده و به ۱٫۷ میلیارد دلار رسیده و این در شرایطی است که درآمد حاصل از حق پخش تلویزیونی آنها با رشد ۱۶۰ درصدی همراه بوده و به ۵۰۰ میلیون دلار رسیده است.
در این شرایط به عقیده کارشناسان برزیلی، موضوعی که عجیب به نظر می‌رسد این است که باشگاهها در برابر اصلاحات مورد نیاز مقاومت می‌کنند و به سمت مدیریت حرفه‌ای نمی‌روند. امیر سوموگی، مدیر شرکت «اسپورت ولیو» که در زمینه اطلاعات و ارزیابی بازار فعالیت می‌کند، به فایننشال تایمز می‌گوید: «مشکل این است که باشگاه‌های برزیلی با حرفه‌ای‌گری بیگانه‌اند و همانند یک کشور پادشاهی اداره می‌شوند که فقط یک فرد برایشان تصمیم می‌گیرد. وقتی شما مدیریت و اعتبار درست داشته باشید طبیعتا درآمد خوبی خواهید داشت و اگر درآمدتان بالا باشد، راحت‌تر می‌توانید سرمایه‌گذاری کنید. این جادوگری نیست.»
ساختارهای سنتی
تصمیم‌گیران ورزش در برزیل هیچ تلاشی نمی‌کنند که شرایط لازم برای حرفه‌ای شدن کامل فوتبال در این کشور فراهم شود، به طوری که باشگاهها بتوانند استانداردهای مورد نیاز فوتبال دنیا را به دست آورند. آنها بر خلاف باشگاه‌های اروپایی که ساختاری کاملا حرفه‌ای و منطبق با بنگاه‌های اقتصادی دارند، کاملا ستی هستند و با شیوه‌های قدیم اداره می‌شوند. باشگاه‌های بزرگ این کشور مثل کروزیرو، کورینتیاس و سائو پائولو همانند یک سازمان غیرانتفاعی اداره می‌شوند که مدیران‌شان به خاطر محبوبیتی که دارند با آرائ اعضای ثابت باشگاه انتخاب شده‌اند که این نتیجه‌اش چیزی جز مدیریت ناصحیح مالی و در بعضی مواقع اختلاس، به بار نیاورده است.
امیر سوموگی در این رابطه به فایننشال تایمز می‌گوید: «وقتی مدیریت به هیچ مقام یا گروه بالاتری پاسخگو نیست، ضرورتی برای سرمایه‌گذاری نمی‌بیند و با تصمیمات اشتباهع به برند باشگاه لطمه می‌زند. آخر سر هم بعد از پایان دوره سه ساله‌اش باشگاه را با بدهی ترک می‌کند.»
سزار گرتفیتی هم با سوموگی هم‌عقیده است: «اغلب باشگاهها بیش از درآمدشان خرج می‌کنند و بعد تلاش می‌کنند با فروش بازیکنان، خودشان را سرپا نگه دارند.»
کوچ بازیکنان
طبق اعلام فیفا، برزیل با فروش سالانه صد بازیکن به باشگاه خارجی، بیشترین صادارات بازیکن در دنیا را دارد اما این صادارات هم هواداران را ناراضی و عصبانی می‌کند و هم کیفیت فوتبال باشگاهی در این کشور را پایین آورده است.
داستان باشگاه کروزیرو هم که شرایط بد فوتبال باشگاهی در این کشور را به تصویر می‌کشد. هیات مدیره این باشگاه در حدود یک سال به اتهام پولشویی و کلاهبرداری تحت بازرسی و تحقیق پلیس بودند. بدهی باشگاه در این مدت از صد میلیون دلار فراتر رفت به طوری که حتی نتوانستند دستمزد بازیکنان را بدهند. این شرایط مصیبت‌بار و تلخ باعث شد باشگاه برای اولین بار در تاریخ به لیگ دسته پایین‌تر سقوط کند. با این وضعیت مشخص نیست که کروزیرو چطور می‌خواهد خودش را سرپا نگه دارد در حالی که درآمدش از حق پخش تلویزیونی و فروش بلیت در دسته پایین‌تر با کاهش روبرو خواهد شد.
طبق تحقیقات انجام شده توسط شرکت «اسپورت ولیو» حدود ۴۰ درصد درآمد باشگاه‌های برزیل از حق پخش تلویزیونی است و تقریبا ۲۴ درصد درآمدشان را هم از فروش بازیکن به دست می‌آورند. بازیکنان خوب این کشور هیچ کدام در باشگاه‌هایشان نمی‌مانند و همه به کشورهای دیگر کوچ می‌کنند. پدرو ترنگروس یک وکیل ورزشی در شرکت « گتولیو وارداس» می‌گوید: «فوتبال روز به روز جهانی‌تر می‌شود ولی برزیل هیچ سرمایه‌گذاری خارجی‌ای جذب نمی‌کند. وقتی بهترین بازیکنان‌تان به کشورهای دیگر می‌روند چطور می‌توانید بگویید که برزیل یک کشور ویژه در فوتبال دنیا است.»
نبود سرمایه‌گذاری خارجی
در برزیل اگر باشگاهی می‌خواهد سرمایه‌گذاری خارجی را به طور قانونی جذب کند، نیاز دارد ساختار اقتصادی و مدیریتی‌اش را با استانداردهای دنیا وفق بدهد اما بسیاری از تغییرات با مخالفت مدیرانی روبرو می‌شود که می‌ترسند بر اثر این تغییرات، موقعیت‌هایشان را از دست بدهند. این در حالی است که اگر ساختار باشگاهها حرفه‌ای شود حدود سه میلیون شغل در کشور ایجاد می‌شود که در مقایسه با رقم ۳۰۰ هزار تای فعلی واقعا چشمگیر است. البته چون باشگاهها در حال حاضر به صورت غیرانتفاعی اداره می‌شوند مالیات بسیار کمی می‌دهند، اما اگر ساختار حرفه‌ای داشته باشند مالیات‌شان افزایش پیدا می‌کند، با این حال مزایای حرفه‌ای شدن بسیار زیاد است.
ولی به نظر می‌رسد آنها ترجیح می‌دهند که از همین شرایط فعلی بهره ببرند تا زیاده روی‌های مالی‌شان با تهدید مواجه نشود و هر کاری که خواستند انجام دهند. ترنگروس در این رابطه تاکید می‌کند که مدیران باشگاهها از این وضعیت بدشان نمی‌آید. او به فایننشال تایمز گفته است: «وقتی هیچ کس برای پرداخت بدهی‌ها پاسخگو نیست و دولت هم هیچ فشاری به باشگاهها نمی‌آورد که بدهی‌هایشان را پرداخت کنند، خب چرا این مدیران باید نگران باشند؟»
تماشاگران کم
فوتبال در برزیل به هوادارانش معروف است و اینکه آنها چقدر عاشق فوتبال هستند اما آمار نشان می‌دهد که میانگین حضور تماشاگران در استادیوم‌ها کمتر از نصف ظرفیت ورزشگاه‌هاست. در لیگ‌های مطرح اروپا اما شرایط کاملا متفاوت است و بازی‌ها اغلب در ورزشگاه‌های مملو از جمعیت برگزار می‌شود. به همین دلیل بررسی‌ها حاکی از این است که شرایط فعلی از نظر هزینه و فایده کاملا به ضرر اقتصاد کشور و مردم است. طبق این بررسی‌ها اگر فوتبال در برزیل به خوبی مدیریت شود، می‌تواند ۱٫۱ درصد در تولید ناخالص ملی سهم داشته باشد و اشتغال‌زا باشد، اما همان طور که ترنگروس تاکید می‌کند، مردم دارند هزینه مدیریت ناکارآمد فوتبال برزیل را پرداخت می‌کنند.
امیر سوموگی هم با اشاره به شرایط حرفه‌ای و درآمدزایی میلیاردی لیگ برتر انگلیس به این اشاره می‌کند که برزیل یک فرصت استثنایی را از دست می‌دهد: «برزیل می‌تواند مثل انگلیس باشد اما اینجا همه تنبل‌اند. در برزیل باشگاهها تمایلی به تغییرات ساختاری و اقتصادی ندارند و تلاش نمی‌کنند از طریق ارتباط با هواداران و فعالیت‌های بازاریابی، درآمدشان را افزایش دهند.»
جادوی مدیریت در فلامنگو
در این رابطه یک مثال جالب وجود دارد. در سال ۲۰۱۲ تعدادی از هواداران باشگاه فلامینگو انتخاب شدند تا در بخشی از مدیریت باشگاه فعالیت کنند و در آستانه ورشکستگی آن، ایده‌های مدیریت حرفه‌ای را در باشگاه به کار گیرند. باشگاه خیلی سریع، تغییراتی در ساختار مالی خود داد، چند قرارداد اسپانسرشیپ بسته شد و قراردادهای بازیکنان، مربیان، مدیر برنامه‌ها و کارمندان مورد بازنگری قرار گرفت. نتیجه این شد که با هزینه درست پول‌های صرفه جویی شده برای توسعه باشگاه، فلامینگو بعد از چند سال افت و رکود، در روزهای آخر فصل توانست هم قهرمان برزیل شود، هم قهرمان لیبرتادورس و هم اینکه در جام جهانی باشگاهها به مقام دوم برسد.
ویلیام واسکونسلوس نایب رییس باشگاه فلامینگو می‌گوید: «نیاز به جادو نیست. اگر مدیریت خوب داشته باشید، پول بیشتری به دست خواهید آورد و اگر پول زیادی داشته باشید، می‌توانید سرمایه‌گذاری بیشتری بکنید و موفق شوید.»
